بررسی‌ها نشان می‌دهد که عامل اصلی بروز ناترازی در تولید و مصرف بنزین «خودرو» است. در این رابطه مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرد که تراز بنزین در سال جاری به میزان روزانه ۱۰میلیون لیتر منفی شده؛ یعنی مصرف ۱۰میلیون لیتر در روز بیش از تولید است.
مصرف بالای بنزین توسط خودروها و ناتراز کردن تولید و مصرف سوخت طی سال‌های گذشته بارها و بارها از سوی متولیان و کارشناسان اعلام شده و در ۲۴ مرداد‌ماه سال ۱۳۹۶ نیز دولت مصوبه‌ای برای کاهش مصرف بنزین ابلاغ کرد؛ طبق این مصوبه «اگر خودروی تولیدی کمتر از ۵ لیتر برای هر ۱۰۰ کیلومتر مصرف داشت نیازی به اسقاط خودرو نبود، اما با افزایش مصرف به ‌طور پلکانی اسقاط خودرو تا ۸ دستگاه برای وارداتی‌ها و یک دستگاه برای تولیدی‌ها می‌رسید.» با این حال چندی نگذشت که این مصوبه لغو شد.
طی این سال‌ها مطلقا تلاش خاصی برای کاهش مصرف بنزین از طریق بهبود کیفیت خودروها و حتی واردات خودروهای کم‌مصرف نشد؛ فقط در شهریور ماه امسال آیین‌نامه تبصره ماده ۳ قانون ساماندهی صنعت خودرو ابلاغ شد که بر اساس آن جریمه‌ای برای رشد انتشار دی‌اکسید‌کربن در نظر گرفته شد که به ‌نوعی تولید خودروهای پرمصرف را نشانه می‌گرفت.
پس از ابلاغ این آیین‌نامه، محمدباقر قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی با استناد به ماده ۳ قانون ساماندهی تاکید کرد که «دولت مجاز است ضمن ترویج روش‌های کاهش و بهینه‌سازی مصرف سوخت، نسبت به وضع عوارض پلکانی بر دارندگان خودروهای پرمصرف (نسبت به حجم سیلندر) یا تولید خودروهای با مصرف بالاتر از حد مجاز به تشخیص سازمان ملی استاندارد اقدام کند و درآمد حاصل را پس از واریز به حساب خزانه‌داری کل کشور و درج در بودجه‌های سنواتی به یارانه تسهیلات بانکی جهت گسترش حمل‌ونقل عمومی اختصاص دهد.»
به ‌هر صورت این برگ جریمه چه برای تولیدکننده باشد و چه برای مصرف‌کننده، فعلا خبری از وصول آن نیست و فشاری به هیچ‌یک از این گروه‌ها برای عبور از خودروهای پرمصرف وارد نمی‌شود.
بنابراین طی سال‌های متمادی که از تاکید دولتمردان و کارشناسان بر لزوم بهبود فرآیند تولید خودرو، استفاده از خودروهای کم‌مصرف و البته اسقاط خودروهای فرسوده می‌گذرد، برنامه، مصوبه و دستورالعمل خاصی از سوی دولت تدوین و ابلاغ نشده است.
برای خودروساز نیز انگیزه‌ای برای تولید خودروهای کم‌مصرف ایجاد نشده است. خودروساز با مشکلات عدیده‌ای از جمله زیان‌های ساعتی و قیمت‌گذاری دستوری دست و پنجه نرم می‌کند و به هیچ وجه انگیزه و برنامه‌ای برای تولید خودروهای باکیفیت ندارد.
بنابراین دولتمردان با وجود تاکید رهبری بر لزوم تراز کردن تولید و مصرف بنزین و البته تاکید کارشناسان بر لزوم تولید خودروهای کم‌مصرف، برنامه‌ای برای حل این معضل تدوین نکرده‌اند.

استفاده از خودروهای کم‌مصرف «ضرورت» است
سید‌حمید حسینی عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با بیان اینکه ناترازی بنزین به یک معضل تبدیل شده است، به «جهان صنعت» گفت: ناترازی بنزین امروز یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصاد کشور است. برای رفع این مشکل چند راهکار داریم؛ نخست آنکه باید با برنامه‌ریزی خودروسازان را ملزم به تولید خودروهای بهینه با استفاده سوخت کمتر و با استاندارد بالاتر کنیم. متاسفانه خودروهای در حال تردد در کشور در هر ۱۰۰ کیلومتر ۱۲ تا ۱۰ لیتر بنزین مصرف می‌کنند، در حالی که مصرف بنزین خودرو در هر ۱۰۰ کیلومتر باید ۳ تا ۴ لیتر باشد. بنابراین خودروهای در حال تردد در خیابان‌های کشور بسیار بیشتر از حد معمول، بنزین مصرف می‌کنند.
وی افزود: راهکار دیگر استفاده از خودروهای هیبریدی و برقی است که دولت می‌تواند با تسهیل روند واردات نسبت به واردات و عرضه این خودروها به کشور اقدام کند. علاوه بر این باید مصرف خودروهای سی‌ان‌جی را در کشور باز هم رونق دهیم، زیرا سی‌ان‌جی می‌تواند به اندازه ۲۴ تا ۲۵ میلیون لیتر مصرف بنزین کشور را کاهش دهد.
حسینی تصریح کرد: در صورتی که سیاستگذاران برای پیاده‌سازی این اقدامات برنامه‌ریزی کنند می‌توان به صورت همزمان نیز نسبت به بهسازی پالایشگاه‌ها اقدام کرد، چراکه نمی‌توان هم به این روند مصرف بنزین ادامه داد و هم برنامه ریخت که صرفا با توسعه پالایشگاه‌ها تولید بنزین را افزایش داد تا تولید پاسخگوی مصرف باشد. بنابراین برای حل معضل ناترازی بنزین باید به صورت همزمان مجموعه‌ای از اقدامات شامل تولید خودروی کم‌مصرف، واردات خودروهای برقی و هیبریدی و توسعه پالایشگاه‌ها را انجام داد.
وی تاکید کرد: باید توجه شود که برای ایجاد پالایشگاه جدید نه بودجه به اندازه کافی در اختیار داریم و نه زیرساخت و امکانات لازم را می‌توانیم فراهم کنیم، بنابراین نباید فقط به فکر ساخت پالایشگاه برای حل مشکل ناترازی بنزین بود، بلکه باید اجرای چند اقدام را با هم به صورت همزمان جلو برد.

عمده بنزین مصرفی در ترافیک‌های بی‌فایده هدر می‌رود
امیر‌حسن کاکایی استاد دانشگاه علم و صنعت و کارشناس صنعت خودرو گفته است: مشکل ما در مرحله اول در ناترازی بنزین عدم توجه به حمل‌ونقل عمومی است و در مرحله بعد کیفیت پایین خودروهای داخلی در بروز این ناترازی تاثیر‌گذار شده است.
وی بیان کرد: یکی از عوامل بروز ناترازی بنزین و مصرف بالای بنزین در کشور ترافیک‌های سنگین است، وقتی این ترافیک‌های سنگین در کشور وجود داشته باشد حمل‌و‌نقل ناکارآمد می‌شود و در مرحله بعد مصرف بنزین به صورت صعودی بالا می‌رود.
کاکایی می‌گوید: مصرف بنزین به خودی‌خود بد یا خوب نیست، بلکه مهم این است که چقدر از این مصرف بنزین در کشور سود می‌بریم و باعث رشد اقتصاد می‌شود؟ مشکل ما این است که عمده بنزین مصرفی در ترافیک‌های بی‌فایده هدر می‌رود و در کنار آن وقت مردم هم هدر می‌رود.
این کارشناس صنعت خودرو گفته است: اگر توجه سیاستگذاران از بنزین و خودروی سواری بیرون بیاید و به سمت حوزه حمل‌ونقل مثل مترو اتوبوس و … و بهبود در این حوزه برود قطعا شاهد کاهش مصرف بنزین خواهیم بود. متاسفانه در کشور ما توسعه حمل‌ونقل عمومی یک مساله واجب است و هیچ کس هم به این مساله توجه نمی‌کند. در بروز ناترازی بنزین فقط خودرو تاثیر‌گذار نیست، بلکه سایر مسائل هم که ذکر شد در این امر تاثیر‌گذار هستند.
وی ادامه می‌دهد: در شیوه حمل‌ونقل عمومی، برق می‌تواند حرف خیلی خوبی برای گفتن داشته باشد و در این بین قطار و مترو سردمدار است. با استفاده از حمل‌ونقل برقی هم مصرف سوخت کم می‌شود و هم آلودگی کاهش پیدا می‌کند. مصرف انرژی به‌طور قابل‌توجهی کاهش پیدا می‌کند و راندمان نظام حمل‌ونقل بالا می‌رود.
کاکایی با بیان اینکه در اصلاح صنعت خودرو، وسایل حمل‌ونقل عمومی مثل اتوبوس‌ها و ون‌ها را دست کم می‌گیریم خاطرنشان کرده است: یکی از مشکلات بزرگ ما این است که در شهرهای بزرگ حمل بار اکثراً با موتورهای دیزلی و خودروها انجام می‌شود، این مساله یک معضل بزرگ است. قبل از اینکه به این بپردازیم که تکنولوژی خودروها را باید ارتقا دهیم باید شیوه حمل‌ونقل را عوض کنیم. تغییر شیوه حمل‌ونقل نیازمند بودجه هم هست. البته ارتقا در سیستم حمل‌ونقل نیازمند هزینه است. به عنوان مثال وقتی سوخت سی‌ان‌جی را توسعه دادیم هزینه زیادی هم برای تامین زیر‌ساخت و هم برای تامین سوخت سی‌ان‌جی متحمل شدیم.
وی گفته است: برای رفتن به سمت برقی کردن خودروها باید بودجه کلانی را صرف کنیم. به همین دلیل باید توجه کنیم که صورت مساله را درست بنویسیم. نظام تامین و توزیع برق ما هم ضعف‌های زیادی دارد. اگر در این شرایط خودروها را برقی کنیم عملاً دور ریختن بودجه است و آلودگی هم کاهش پیدا نمی‌کند، البته شاید فقط محل تولید آلودگی جا‌به‌جا شود.

اسقاط فرسوده‌ها چه شد؟
نکته دیگر در بالا بودن مصرف بنزین تردد خودرو و موتورهای فرسوده در خیابان‌های کشور است. طبق آمارهای رسمی ۵/۲ میلیون خودروهای سواری و حدود ۹ تا ۱۰ میلیون موتورسیکلت فرسوده در کشور وجود دارد. از سوی دیگر ۳۵ تا ۴۰ درصد خودروها در کشور به مرز فرسودگی رسیده‌اند. بنابراین میزان مصرف بنزین کشور به بیش از ۱۱۳ میلیون لیتر در روز رسیده و از میزان متوسط تولید پیشی گرفته است.
با توجه به روند افزایش مصرف بنزین در کشور و رشد سالانه ۵ الی ۱۰ درصدی مصرف بنزین در صورت تداوم شرایط فعلی به واردکننده بنزین تبدیل خواهیم شد، این در حالی است که یک سال از تصویب اصلاحیه ماده ۱۰ قانون ساماندهی صنعت خودرو درباره از رده خارج کردن خودروهای فرسوده می‌گذرد و آیین‌نامه این قانون هنوز ابلاغ نشده است.

منبع: روزنامه جهان صنعت