در این بین سال گذشته فروش خودرو از طریق فروش به شیوه قرعه‌کشی و توسط خودروسازان انجام می‌شد. این شیوه که از سال‌های پایانی دولت دوازدهم مرسوم شده بود، همواره به عنوان یکی از عوامل نابسامانی بازار خودرو معرفی می‌شد.
بر همین اساس به دنبال نابسامانی‌هایی که در عرضه خودرو توسط خودروسازان وجود داشت و پیرو مصوبه ۵۴۳ شورای رقابت، وزارت صنعت، معدن و تجارت در دوره تصدی‌گری سیدرضا فاطمی‌امین بر این وزارتخانه، سامانه یکپارچه فروش خودرو را به عنوان ابزاری برای عرضه خودروی تمام خودروسازان اعم از دولتی و خصوصی راه‌اندازی کرد. در واقع هدف از راه‌اندازی این شیوه رصد فرآیند تولید، عرضه و تحویل خودرو در یک سامانه و جایگزینی فرآیند نوبت‌دهی به جای فرآیند قرعه‌کشی اعلام شد.
در همین راستا عبدالله توکلی مدیرکل دفتر صنایع خودروی وزارت صمت در مکاتبه‌ای با شرکت‌های خودروساز دستور داد که عرضه خودرو باید صرفا از طریق «سامانه متمرکز» انجام و هر‌گونه فروش از طرق دیگر باید متوقف شود.
دولتمردان تاکید دارند که سامانه یکپارچه مجری سیاست‌های وزارت صمت است و در صف انتظار ماندن برای دریافت خودرو بهتر از قرعه‌کشی است زیرا در شیوه عرضه خودرو به روش قرعه‌کشی افرادی که برنده نمی‌شدند معلوم نبود چه زمانی در عرضه‌های بعدی و در قرعه‌کشی‌ها‌ برنده شوند و بتوانند خودرو خریداری کنند، اما در شیوه نوبت‌دهی مشتری از زمان خرید خودرو خود مطلع است و برای آن برنامه‌ریزی می‌کند.
قانون چه می‌گوید؟
براساس بند ۵ ماده ۵ (شرایط طرف عرضه) دستورالعمل تنظیم بازار خودروی سواری شورای رقابت، عرضه‌کنندگان خودرو باید از طریق سامانه یکپارچه فروش خودرو نسبت به ثبت‌نام و فروش خودرو اقدام کنند.
در همین راستا، تاکنون عرضه یکپارچه خودرو از طریق سامانه مذکور دو بار، یک بار در اسفند ماه ۱۴۰۱ و یک بار در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲، انجام شده و پیرو این عرضه‌ها تمامی متقاضیان خرید خودرو، بدون قرعه‌کشی در نوبت دریافت خودرو قرار گرفته‌اند. البته به دلیل تکمیل ظرفیت برخی شرکت‌ها، نوبت تعدادی از متقاضیان به سال ۱۴۰۳ موکول شد، اما بالاخره با این روش، بساط قرعه‌کشی برچیده شد.

مرحله سوم چه زمانی آغاز می‌شود؟
بنابراین نزدیک به ۶ ماه از اجرای مرحله دوم عرضه خودرو از طریق سامانه یکپارچه می‌گذرد، اما هنوز زمان اجرای مرحله سوم با وجود وعده‌های بی‌شمار مشخص نشده است.
در این رابطه مهدی تقدسی مدیر سامانه یکپارچه عرضه خودرو در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره نحوه عرضه خودرو توسط خودروسازان در سامانه یکپارچه‌ اظهار کرد: در حال حاضر عرضه خودرو در سامانه به این صورت است که هر خودروسازی براساس میزان افزایش تولید و ظرفیت باقی‌مانده، می‌تواند در سامانه عرضه یکپارچه خودروهای داخلی، عرضه داشته باشد، بنابراین رویکرد این نیست که عرضه‌های گسترده در مدت زمان مشخصی داشته باشیم. براین اساس در سامانه یکپارچه زیر‌ساختی فراهم شده تا هر خودروسازی هر وقت که ظرفیت داشته باشد اقدام به عرضه خودرو در سامانه یکپارچه‌ کند. در واقع در حال حاضر خودروسازان در هر زمانی که ظرفیت عرضه داشته باشند، می‌توانند در سامانه یکپارچه خودروهای داخلی به آدرس esalecar.ir عرضه داشته باشند.
وی گفت: در حال حاضر وزارت صمت برنامه‌ای برای عرضه گسترده خودرو در سامانه یکپارچه‌ ندارد و از سوی وزارت صمت نیز درخصوص عرضه گسترده خودروسازان در این سامانه اطلاع‌رسانی به ما نشده است.
به گفته تقدسی، اگر ایران‌خودرو و سایپا افزایش تولید و ظرفیت خالی داشته باشند اقدام به عرضه خودرو در سامانه یکپارچه خواهند کرد، اما هنوز در این رابطه موضوعی به ما اعلام نشده است.
مدیر سامانه یکپارچه عرضه خودرو با بیان اینکه براساس مصوبه شورای رقابت هر‌گونه عرضه برای خودروهای داخلی و وارداتی باید در سامانه یکپارچه انجام شود لذا عرضه خودرو خارج از سامانه غیرقانونی است، تصریح کرد: از آنجا که ظرفیت خودروسازان برای عرضه در سامانه ثبت می‌شود، بنابراین وزارت صمت از طریق سامانه یکپارچه بر این فرآیند نظارت می‌کند؛ در واقع سامانه یکپارچه عرضه خودرو ابزاری برای مدیریت تولید و عرضه خودرو است و عرضه خودروساز خارج از این سامانه معلوم نیست براساس کدام ظرفیت انجام می‌شود.
منوچهر منطقی معاون صنایع حمل‌و‌نقل وزیر صمت در گفت‌و‌گویی در مورد زمان بازگشایی نوبت بعدی سامانه یکپارچه خودرو، اظهار کرد: درخصوص عرضه خودرو، در مرحله اول و دوم خودروسازان ظرفیت‌شان را اعلام کردند و براساس این ظرفیت، عرضه خودرو در سامانه یکپارچه انجام شد، متقاضیان در نوبت تحویل خودرو قرار گرفتند و در حال حاضر عرضه خودرو توسط خودروسازان در سامانه یکپارچه براساس افزایش ظرفیت انجام می‌شود.
معاون وزیر صمت در پاسخ به این سوال که مرحله بعدی عرضه یکپارچه خودرو چه زمانی است، گفت: با توجه به ظرفیت‌های موجود خودروسازان اگر الان عرضه خودرو برای مرحله بعد انجام شود، تعداد بیشتری در نوبت تحویل قرار می‌گیرند و به عبارتی صف طولانی‌تری تشکیل می‌شود و ممکن است نوبت‌های تحویل به زمان دورتری موکول شود.
معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت افزود: براساس تجربه‌ای که از عرضه‌های یکپارچه در سامانه خودرو داشتیم، متقاضیان خرید خودرو که نوبت تحویل خودروهایشان در سال دوم قرار گرفته است، نگرانی‌های زیادی دارند؛ بنابراین با توجه به این بازخوردها، تصمیم گرفتیم تا برای عرضه‌های بعدی منتظر بمانیم تا صف نوبت‌دهی تحویل خودرو کوتاه‌تر شود.
منطقی بیان کرد: بنابراین بعد از اینکه صف نوبت‌دهی تحویل خودرو به مشتریان کوتاه شد در صورتی که خودروسازان امکان تولید و عرضه بیشتر را داشته باشند آن وقت می‌توان درخصوص عرضه خودرو در نوبت‌های بعدی تصمیم‌گیری کرد.
وی با تاکید بر اینکه باید روحیات مشتریان را در نظر گرفت، گفت: قطعا قرار گرفتن در نوبت یک یا ۲ ساله برای خرید خودرو مطلوب مشتریان نیست، بنابراین سیاست ما هم پاسخگویی به صف ایجاد‌شده برای خرید خودرو است.
معاون حمل‌ونقل وزارت صنعت، معدن و تجارت اضافه کرد: براساس محاسبه روند تولید و عرضه امسال، می‌توان زمان عرضه بعدی را محاسبه کرد. در بعضی از سایت‌ها روند تولید مطلوب است و در بعضی سایت‌ها خوب نیست،‌ اما در مجموع هر چه جلوتر می‌رویم می‌توانیم واقع‌گرایانه‌تر تصمیم‌گیری کنیم‌.
منطقی گفت: نکته مهم این است که اگر عرضه خودرو به اندازه کافی انجام شود آن وقت دیگر نیازی به این صف‌ها و نوبت‌دهی‌ها نیست. وی افزود: ۲ خودروساز بزرگ محصولات‌شان را تا پایان ۱۴۰۳ در سامانه یکپارچه برای فروش‌ نوبت‌دهی کرده‌اند و برای اینکه این نوبت‌دهی را تمدید کنند باید به آنها پاسخ دهند و ظرفیت آینده را محاسبه کنند و بر مبنای آن عرضه بالا داشته باشند.

بازار تشنه است
این اظهارنظرات در مورد زمان عرضه خودرو که مشخصا نشان می‌دهد به این زودی‌ها نباید امیدی به برگزاری مرحله سوم داشت در حالی است که بازار خودرو در این روزها به شدت از کمبود خودروی صفر رنج می‌برد.
در این رابطه سعید موتمنی رییس اتحادیه فروشندگان و نمایشگاه‌داران خودروی تهران به «جهان‌صنعت» می‌گوید: برای کنترل بازار باید عرضه به صورت محسوسی افزایش یابد. اگر عرضه خودرو افزایش یابد قطعا قیمت‌ها می‌شکند، اما در صورت عدم افزایش عرضه، شاهد بالا رفتن قیمت خودرو در بازار آزاد خواهیم بود.
وی معتقد است که نوسانات نرخ ارز و تورم منجر به افزایش قیمت خودرو می‌شود، اما اگر وزارت صمت نسبت به افزایش عرضه اقدام کند، قطعا التهابات بازار کاهش خواهد یافت. در حال حاضر تهیه خودروی صفر از بازار آزاد سخت است.
رییس اتحادیه فروشندگان و نمایشگاه‌داران خودروی تهران با یادآوری اینکه تنها راهی که داریم این است که خودرو به میزان کافی عرضه شود، زیرا در حال حاضر خودرو در بازار کم است، تصریح می‌کند: وزارت صمت باید از راه‌های مختلف نسبت به افزایش عرضه اقدام کند؛ واردات خودرو می‌تواند کمک خوبی باشد. البته واردات خودروی کارکرده نیز می‌تواند نقش موثری در کاهش التهابات بازار داشته باشد.
وی تاکید می‌کند آنچه مسلم بوده این است که وزارت صمت و تولیدکنندگان برای کنترل بازار و قیمت‌های آزاد باید نیاز بازار را تامین کنند.

تاثیر نوسانات تولید بر بازار
نگاهی به آمار تولید خودروسازها براساس گزارش تحولات صنعت «مرکز پژوهش‌های مجلس»‌ می‌تواند عملکرد کارخانه‌های خودروساز را تصویر کند. براساس این گزارش، تولید خودروسازها امسال با رشد ۱/۴۰ درصدی در فروردین‌ نسبت به فروردین سال گذشته آغاز شد‌ و این رشد تا مردادماه ادامه داشت، اما در شهریور و مهر ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل، شاهد کاهش تولید خودرو توسط خودروسازها بودیم.
تولید خودرو در شهریور امسال نسبت به پارسال ۵/۱۴ درصد و در ماه مهر ۱۴۰۲ نسبت به مهر ۱۴۰۱، میزان ۱/۳۲ درصد کاهش داشت، برای مثال اگر یک شرکت خودروسازی در مهر سال گذشته ۱۰۰۰ دستگاه تولید ‌کرده بود، تولید مهر سال ۱۴۰۲ آن به ۶۷۹ خودرو تقلیل پیدا کرده است.
این در حالی است که کاهش تولید در اقتصاد به معنای افزایش قیمت این کالا در آینده است و دستگاه نظارتی باید با وسواس بیشتری علت این کاهش تولید را رصد و زمینه را برای افزایش تولید مهیا کند تا بازار به هم نریزد.