خودرونامه: چرا ایران با اینکه قادر است موشک‌هایی با برد کوتاه و بلند بسازد و پهبادهایی را برای گشت زنی بر فراز آسمان ها آماده پرواز کند اما نمی‌تواند به تولید خودروهایی بپردازد که علاوه بر داشتن سطح ایمنی لازم، قابل ارائه در بازارهای رقابتی باشد؟ این سوال شاید در ذهن بسیاری از مردم ایران شکل گرفته باشد و آنها هربار که از دستاوردهای دفاعی و نظامی کشور رونمایی می شود از خود می پرسند حال که ما قادریم موشکی بسازیم که با کمترین خطا به هدف برخورد کند، پهبادی را با مهندسی معکوس از نو بسازیم و انواع خودروهای مدرن جنگی را به تولید برسانیم، چرا قادر نیستیم در صنعت خودرو که حساسیت های صنایع موشکی و فضایی را ندارد، موفق عمل کرده و محصولی را روانه بازارهای جهانی کنیم که خریدار داشته باشد؟ صنعت خودرو ایران با بیش از نیم قرن سابقه چرا هنوز به تولید خودروهایی می پردازد که بیش از 30 سال خط تولید آن جمع آوری شده و قادر نیست محصول جدیدی را با قیمت کم و کیفیت و ایمنی بالاتر به تولید برساند؟

حال سوال اینجاست با توجه به اینکه صنعت خودرو ایران با بیش از نیم قرن سابقه هنوز اندر خم یک کوچه مانده و نتوانسته انتظارات عمومی را در خصوص تولید محصولی با کیفیت و با قیمت مناسب برآورده کند، سبب چیست؟

به باور کارشناسان سبب اقتصاد است. مهم ترین عاملی که ما را از خودروساز شدن دور گذاشته عامل اقتصادی است که اجازه نداده ما در زمینه خودرو رشدی داشته باشیم. خودرو وسیله ای عمومی است که برای عموم مردم تولید شده و وارد بازار می شود. هر فرد می تواند یک خودرو داشته باشد و خود فرمان آن را به دست گرفته و به هر کجا که می خواهد ببرد. خودرو وسیله ای است برای حمل و نقل فرد و می تواند تمام نیازهایی که یک فرد لازم دارد را در خود جای دهد.

از نظر آنان صنعت خودرو آنقدر وسعت دارد که می تواند هر ماه مدل جدیدی را در دنیا رونمایی کند و هر کدام کاربردهای جدیدی داشته باشند. اما در صنعت موشک وضع به این ترتیب نیست. مهم‌ترین فاکتور در اینکه ما موشک‌ساز شده‌ایم اما در صنعت خودرو توفیق آنچنانی به دست نیاورده‌ایم، توجیه اقتصادی است. در صنعت موشک اصولا اقتصاد معنایی ندارد چون قرار نیست موشک یا پهباد را تولید کرده و در بازاری به فروش برسانیم از این رو در نهادهای نظامی چنین پروژه‌هایی مطرح شده و بودجه لازم تا اجرایی شدن آن در اختیار نهادهای مربوطه گذاشته می‌شود. موشک برای اهداف خاص در مراکزی خاص و با تیراژی خاص به تولید می رسد. تولید آن تقریبا محرمانه بوده و جزو اسرار یک دولت به شمار می رود. بخش خصوصی عمدتا به آن ورود پیدا نمی کند. دولت مامور می شوند تا کارشناسان خود را به صف کند و نیازش را به ادوات جنگی مورد سنجش قرار دهد. این نیاز یا از طریق خریدهای خارجی محقق می شود یا ساخت داخل. طبیعتا با توجه به استراتژیک بودن موشک و سایر ادوات نظامی و فضایی، اقتصاد اولویت خود را در چنین صنایعی از دست می دهد و تمام منابع به سمتی می رود که این نوع پروژه ها با موفقیت همراه باشد.

صنایع نظامی عمدتا در دنیا از سوی دولت‌ها سرمایه‌گذاری می‌شوند و کمتر بخش خصوصی به آن ورود پیدا می‌کند به همین خاطر چون بودجه تقریبا نامحدودی در اختیار سازندگان موشک و سایر تجهیزات نظامی قرار داده می‌شود آنها می‌توانند به اهداف خود دست یابند.

به باور این کارشناسان موشک را به هر کسی نمی دهند که پرتاب کند. پهباد را به دست هر فرد نمی دهند تا هدایتش را بر عهده گیرد. در حالیکه خودروسواران با گذراندن دوره هایی روتین می توانند سوار بر خودرو شوند و آن را برانند. افرادی که قرار است موشک را هدایت کنند در محیط هایی ایزوله تربیت شده و دارای تخصص می شوند تا در مواقع ضروری بدون خطا بتوان موشک را به مسیر هدف خود پرداخت کند اما در خودرو شاهد چنین وضعی نیستیم و با توجه به عمومیت آن و اینکه تقریبا همه مردم با آن سر و کار دارند پیچیدگی های آن بیشتر می شود. به عبارت دقیق ترموشک و تانک و پهباد و حتی هواپیما به دست هر کسی داده نمی‌شود و افرادی برای به راه انداختن این تجهیزات به کار گمارده می شوند که دارای تحصیلات و تخصص بالا بوده و در موارد خاص مورد استفاده  قرار می‌گیرند اما در خودرو همه افراد جامعه اعم از تحصیلکرده، کارگر، کارمند و طبقات گوناگون با سطوح مختلف تربیتی درگیر هستند و طبیعتا تولید محصول با این همه سلیقه کار دشواری است.

بنابراین می توان گفت که پیچیدگی‌های صنعت خودرو با موشک، پهباد، ماهواره و حتی صنعت هواپیمایی قابل مقایسه نیست. خودروسازی بنگاهی اقتصادی است که سود و زیان حرف اول را در آن میزند از این رو دست تولید کننده باز نیست که منابع را هر طور که می خواهد خرج کند تا پروژه به هدف برسد. اگر ما موشک ساز خوبی هستیم الزما نمی توانیم خودروساز خوبی باشیم چون در صنعت خودرو با موضوع تولید انبوه سر وکار داریم اما در صنعت موشک با تولید محدود. در تولید انبوه باید هزاران قطعه را برای تولید یک خودرو سر هم کرده و اگر تیراژی صد هزار دستگاهی در سال داشته باشیم میلیون ها قطعه در این فرآیند وارد خطوط تولید شده و از آن خارج می شود. به عنوان مثال اگر یک خودروساز روزانه دو هزار دستگاه خودرو را به تولید می رساند به این معناست که بیش از 10 میلیون قطعه را در روز جابجا کرده و روی هم قرار داده تا خودروها با استاندارد تعریف شده و کنترل کیفی یکسان از خط تولید خارج شوند. در صنعت خودرو تولید انبوه و سرعت حرف اول را می زند و اگر عقب بمانیم بازار را از دست می دهیم اما در موشک و پهباد اصولا زمان بسیار زیاد است و گاه سال ها بر روی یک پروژه کار می کنند.

از سویی دیگر در صنعت خودرو منابع محدود است و این منابع باید به گونه‌ای مورد استفاده قرار گیرد تا محصولی که متولد می‌شود قابل عرضه در بازارهای رقابتی دنیا بوده و بتواند سلیقه مشتریان گوناگون را به دست آورد. به اندازه هر فرد یک سلیقه برای خودرو وجود دارد اما آیا می توان برای هر سلیقه یک خودرو ساخت؟ طبیعتا ما می توانیم با صرف منابع بسیار زیادی به خودروساز خوبی تبدیل شویم اما آیا این با منطق اقتصادی جور در می آید و قادریم تا با فروش آن محصول هزینه های ایجاد شده را جبران کنیم؟

موشک و پهباد در جای به خصوص برای استفاده به خصوصی تولید می شوند و اقتصاد در آن حرف اول را نمی‌زند اما خودرو که کالایی اقتصادی است، نیازمند رعایت اصول مربوط به بازار است و اگر در این راه نتواند توفیقی به دست آورد متضرر شده و با شکست روبرو خواهد شد. مصرف کنندگان نهایی خودرو مردم هستند و در شرایط رقابتی بابت خودرویی هزینه پرداخت می کنند که هم از نظر برندینگ و هم از نظر کیفیت و قیمت بتواند در بازار نظر آنها را جلب کند. اینکه ما نتوانسته ایم خودروساز شویم به خاطر آن است که فرصت سوزی های زیادی در طول سالیان گذشته داشته ایم و با توجه به دولتی بودن این صنعت همواره از مدیران بعضا ناکارآمد استفاده برده ایم و نتوانسته ایم در این صنعت مدیران جسوری به وجود آوریم که بتواند این صنعت را با اختیارات کامل به سر منزل مقصود برساند. مدیران دو خودروساز بزرگ کشور همواره به صورت سیاسی انتخاب شده اند و برای امضای یک قرارداد مجبور بوده اند با ارکان های قدرت در کشور به تعامل برسند.

حال اینکه در دنیا چنین نیست و خودروسازان به راحتی برای تولید محصولات خود برنامه ریزی کرده و آن را وارد بازارهای جهانی می کنند. ما تا کنون فقط به فکر تولید برای بازار داخلی بوده ایم و کمتر به آن فکر کرده ایم تا محصولی جهانی را به تولید برسانیم. ما در این سال ها فقط خواسته ایم تا با به وجود آوردن برخی انحصارات این صنعت را ارتقا دهیم.