خودرونامه، علیرضا بهداد: شرکت کروز اردیبهشت ماه امسال رسما مالک گروه خودروسازی بهمن شد تا دو اتفاق بزرگ در اقتصاد سیاسی ایران شکل گیرد.

نخست خروج بازوی اقتصادی سپاه پاسداران از صنعت خودرو و دیگری ورود بخش خصوصی به این صنعت بود. حال سوال اینجاست که کروز در چه شرایطی به صنعت خودرو ورود پیدا کرده و آیا می تواند در این صنعت موفق شده و به قطب سوم تولید خودرو در محدوده استان تهران تبدیل شود؟

برای پاسخ به این پرسش بهتر است تا بررسی کنیم که بازوی اقتصادی سپاه چگونه و به چه دلیل صنعت خودرو را برای سرمایه گذاری و تمرکز بخشی از فعالیت های اقتصادی خود برگزید.

روزی که تیم اقتصادی سپاه تصمیم گرفت وارد صنعت خودرو شود تقاضا برای خودرو در ایران آنقدر بالا بود که بیشتر سرمایه گذاران داخلی و خارجی تمایل داشتند با سرمایه گذاری در این صنعت به بخشی از نیازهای موجود در کشور پاسخ دهند. طبیعتا با توجه به کمبود ارز و ممنوع بودن واردات خودرو در دهه های 60 و 70  و پس از آن بالا بودن تعرفه واردات به هنگام آزادی سازی واردات، تولید خودرو به روش SKD , CKD برای هر سرمایه گذاری صرفه اقتصادی داشت.

به همین خاطر بود که تیم اقتصادی سپاه تصمیم گرفت به سمت شرکای ژاپنی رفته و تولید خودرو را در ایران آغاز کند که در این راه نیز موفق بود. در آن زمان حاشیه سود تولید خودرو در ایران بسیار بالا بود. آنگونه که برخی اسناد مالی ایران خودرو نشان می دهد فروش هر پیکان حداقل 100 درصد سود برای این خودروساز داشت و در تولید سایر خودروها با توجه به تعرفه پایین ورود قطعات، می توانست سایر خودروها را با حاشیه سود بالایی به فروش برساند.

طبیعتا تولید خودرو به روش های مختلف در ایران نیز به برکت تعرفه های بالای صدردرصد و گاه ممنوعیت واردات خودرو صرفه اقتصادی لازم را داشت به گونه ای که هم طرف خارجی و هم طرف داخلی از تولید فروش محصول خود راضی و خشنود به نظر می رسیدند.

با ظرفیت سازی هایی که در دولت اصلاحات صورت گرفت، زیرساخت های لازم برای تولید دست کم 1.2 میلیون دستگاه خودرو در ایران ایجاد شد و شرکای جدیدی نیز به صنعت خودرو ایران اضافه شد.

 در این سال ها رفته رفته بازار به سمت رقابتی شدن پیش رفت و خودروسازان با کاهش سود خود در تولید هر خودرو مواجه شدند. در فاصله سال های 84 تا 90 به برکت افزایش درآمد نفتی و کاهش تعرفه واردات خودرو، خودروهای زیادی وارد کشور شدند و به بخشی از نیازهای جامعه پاسخ دادند. از سویی دیگر تولید و تقاضا تقریبا با هم برابر شد و خودروسازان کشور سعی کردند تا با مدیریت بازار بتوانند دست به کنترل قیمت خودرو زده و حاشیه سود خود را مدیریت کنند.

تحریم ها که از راه رسید ورق برگشت. قطعه سازان کشور  که در دوره وفور درآمد نفتی به واردات قطعه روی آورده بودند نتوانستند به تامین قطعات مورد نیاز صنعت خودرو اقدام کنند و تولید خودرو به نصف کاهش یافت. در این زمان قیمت خودرو جهش بالایی به خود گرفت و خودروسازان با مشکلات زیادی در تولید و تامین قطعات مورد نیاز خود مواجه شدند. کاهش تولید خودرو سهم به سزایی در کاهش رشد اقتصادی داشت و با توجه به تحریم های صورت گرفته واردات قطعه نیز به ایران با مشکل مواجه شد.

در دوره تحریم ها اما دو اتفاق رخ داد. اول انکه تعرفه واردات خودر کاهش یافت و به حدود 45 درصد رسید و نیز واردات انواع خودرو افزایش یافت. در حقیقت دهک های بالای جامعه که معمولا سعی دارند خودروهای باکیفیتی را برای خود انتخاب کنند با تقاضای بالایی را به وجود آوردند و واردکنندگان نیز در این دوران خودروهای زیادی را به کشور وارد کردند.

دولت حسن روحانی که روی کار آمد و موعد رفع تحریم ها که رسید، صنعت خودرو، روزگار جدیدی را در 40 سال گذشته تجربه کرد.

اینک کار به جایی رسیده بود که خودروسازان با انبوه تولید و کاهش تقاضا روبرو بودند تا جایی که دولت به کمک آنان آمد و با ارائه تسهیلات 25 میلیون تومانی به مردم تقاضا را تحریک کرده و چرخ خودروسازان را به راه انداخت.

 در چنین شرایطی بود که برخی از تحلیگران اقتصاد سیاسی کشور با پیش بینی وضعیت خودرو متوجه شدند که دوره کسب سودهای بالا در این صنعت به سر آمده و با توجه به توقع جامعه برای ورود خودروهای باکیفیت بالا و قیمت پایین، حاشیه سود این صنعت به زیر 10 درصد رسیده است.

طبیعتا خودروسازانی که به سودهای بالای 50 درصد عادت کرده بودند نمی توانستند در این صنعت به فعالیت خود ادامه دهند از این رو تصمیم به خروج از این صنعت گرفتند. بازوی اقتصادی سپاه نیز به همین دلیل حاضر شد تا سهام گروه بهمن را به کروز واگذار کند.

اگرچه گفته می شود که شرکت کروز پرونده قابل دفاعی در دوره تحریم ها ندارد و اقدام به ورود قطعات چینی در این دوران کرده، اما در نهایت به عنوان یک قطعه ساز خصوصی خود را رشد داد و توانست هم مالک گروه بهمن شود و هم اینکه بخشی از سهام مدیریتی شرکت های بزرگ خودروساز را به عنوان طلب، از آن خود کند.

کروز در شرایطی گروه بهمن را خرید که سه اتفاق مهم در صنعت خودرو رخ داد. نخست آنکه حاشیه سود در این صنعت به پایین ترین حد خود در 40 سال گذشته رسید و با توجه به اشباع بازار تقاضا به شدت کاهش یافت. طبیعتا در چنین شرایطی اگر قرار است تا کروز بهمن را در جاده خودروسازی قرار دهد بهتر است با گرفتن شرکای تجاری مناسب وتولید خودرو در تیراژهای بالا بتواند هم محصولات با کیفیت و هم با قیمت پایین را به بازار ارائه کند. این گروه اگرچه توان بالایی در قطعه سازی دارد اما چون هنوز نتوانسته وارد میدان رقابت با بازیگران اصلی صنعت خودرو شود، راه سختی را خواهد داشت تا با تعیین یک استراتژی مناسب، بدون داشتن رانت، تکیه بر قدرت و شریک تجاری مناسب خودروساز شده و در این راه موفق شود.

اما کروز در این میان با دو خوش شانسی روبرو شده است. اول آنکه با اجرایی شدن برجام، دست و بالش برای مذاکره با خودروسازان کلاس بالای جهانی باز شده و در صورت بهره بردن از یک دیپلماسی قوی اقتصادی قادر خواهد بود شرکای تجاری مناسبی را برای خود برگزیده و آنها را مجاب به همکاری خود کند.

طبیعتا با توجه به اینکه راه تامین قطعات را نیز آموخته قادر خواهد بود به سرعت در مسیر خودروساز شدن قرار گیرد. دوم نیز افزایش 5 درصدی تعرفه خودرو از 45 به 50 در بودجه سال 96 کل کشور است. این خود امتیاز بزرگی است که دولت به خودروسازان داخلی داده تا آنان بتوانند با رقبای کمتری به تولید خودرو پرداخته و به عنوان ابزاری مناسب در مذاکره با خودروسازان دنیا استفاده کنند.

تعرفه 50 درصدی برای هر خودروسازی در دنیا جذاب است و آنان می توانند با تکیه بر این تعرفه با خیالی آسوده به تولید خودرو پرداخته و بازاری نسبتا انحصاری را داشته باشند.

کروز شرایط مناسبی برای خودروساز شدن دارد و اگر واقعا استراتژی مدیران این شرکت بلند مدت باشد، آنان قادر خواهند بود ظرف دو سال آینده خود را به عنوان یکی از بازیگران اصلی صنعت خودرو ایران تبدیل کنند وگرنه آنان نیز به مانند بخش های خصوصی کوته نگر و فعالان اقتصادی که منافع کوتاه مدت را در نظر می گیرند، گروه بهمن را در حد چند نیروی خودی و خانوادگی ایزوله کرده تا تنها جز یک نام از این برند باقی نماند و رفته رفته شمع آن خاموش شود.

آنچه در این میان علامت سوال بزرگی ایجاد کرده این است که آیا کروز واقعا قصد دارد خودروساز شود یا خیر که مدیران این شرکت هنوز استراتژی خود را در این رابطه اعلام نکرده اند.